Zatrudnianie cudzoziemców 2025

Wszystko wskazuje na to, że 2025 rok upłynie pod znakiem znaczących zmian w polskim prawie imigracyjnym. W toku prac legislacyjnych znajduje się bowiem aktualnie kilka projektów ustaw dotyczących legalizacji pobytu i pracy cudzoziemców w Polsce. Jak zatem będzie wyglądało zatrudnianie cudzoziemców 2025? Przyjrzyjmy się tej kwestii.

Już teraz wiadomo, że – wbrew zapowiedziom – planowane wejście w życie z dniem 1 stycznia 2025 r.  którejkolwiek z nich jest nierealne, a ostatecznego kształtu wszystkich projektów ustaw możemy jedynie przewidywać, jako że wciąż poddawane są intensywnym uzgodnieniom międzyresortowym oraz konsultacjom. W jednym przypadku (projekt ustawy dotyczący powierzania pracy cudzoziemcom) w międzyczasie zamieniono na inny, co tym bardziej unaocznia dynamikę, jakiej poddawana jest materia legislacyjna w obszarze imigracyjnym w Polsce.

Prawie wszystkim opisanym poniżej projektom towarzyszą liczne kontrowersje i głosy niezadowolenia ze strony zarówno organizacji zrzeszających pracodawców, jak i ekspertów prawa imigracyjnego. Planowane zmiany oceniają oni już to jako zbyt daleko idące lub wręcz dyskryminujące obywateli Polski (np. projektowany pierwotnie wymóg zatrudniania większości cudzoziemców spoza UE wyłącznie na podstawie umowy o pracę, z którego ostatecznie się wycofano – stan na dzień 18.12.2024), projektowane póki co wyłącznie „na papierze” (plany szeroko zakrojonej elektronizacji postępowań urzędowych) albo nakładające na pracodawców dodatkowe, uciążliwe obowiązki informacyjne względem wojewodów (w przypadku pracy cudzoziemca na podstawie zezwolenia na pracę oraz na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy i pracę).

1. Nowe zasady dostępu cudzoziemców spoza UE do polskiego rynku pracy oraz digitalizacja postępowań urzędowych w sprawie udzielenia zezwolenia na pobyt

Najdłuższą „historię” ma projekt ustawy o warunkach dopuszczalności powierzenia pracy cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (UC46),  który we wcześniejszej wersji – przez kilkanaście miesięcy – figurował pod nazwą projekt ustawy o zatrudnianiu cudzoziemców, a następnie jako projekt ustawy o dostępie cudzoziemców do rynku pracy.

Bazę dla przepisów zawartych w najnowszym projekcie stanowią dotychczasowe rozwiązania zawarte przede wszystkim w przepisach Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. 2024, poz. 475), ale z licznymi zmianami obejmującymi m.in.:

• zaostrzenie sankcji finansowych za nielegalne zatrudnianie cudzoziemców;
• pełną elektronizację postępowań w sprawie wydawania zezwoleń na pracę (system teleinformatyczny ma umożliwiać automatyczne pobieranie niezbędnych danych z systemów ZUS, KAS, SG, KRK, KRS, CEIDG oraz KRUS);
• odformalizowanie części procedur (m.in. zniesienie obowiązkowego testu rynku pracy, odejście od procedury przedłużenia zezwolenia na pracę);
• działania nakierowane na utrzymanie przeciwdziałania wyzyskowi cudzoziemców i zaniżaniu standardów na rynku pracy (np. wprowadzenie obligatoryjnej przesłanki odmowy udzielenia zezwolenia na pracę, gdy pracodawca nie opłaca składek na ubezpieczenie społeczne lub zaliczek na podatek dochodowy);
• ograniczenie możliwości zatrudniania cudzoziemców w ramach umów cywilnoprawnych w przypadku pracy na podstawie zezwolenia na pracę (nie dotyczy zezwolenia na pracę sezonową oraz opiekunek zajmujących się dziećmi do 20. tygodnia życia) lub oświadczenia o powierzeniu pracy cudzoziemcowi

I to właśnie ostatnia z wymienionych propozycji budzi zdecydowanie najwięcej kontrowersji. Wskazuje się, że przepis ten zapewni cudzoziemcom jedynie pozorną ochroną ich interesów ekonomicznych, spowoduje w efekcie dalszy rozrost czarnej strefy zatrudnienia, co jeszcze bardziej utrudni monitorowanie rynku pracy.

Novum w najnowszej wersji projektu stanowią wątki dotyczące integracji cudzoziemców (m.in. poprzez pomoc w nauce języka polskiego) oraz przepis zobowiązujący pracodawców do informowania cudzoziemców o przysługujących im prawach w związku z wykonywaną pracą, także w kontekście możliwości zrzeszania się w związkach zawodowych.

Projektowana ustawa uwzględnia także przepisy przejściowe, dzięki którym wnioski w sprawie uzyskania u właściwego wojewody zezwoleń na pracę oraz rejestracji w powiatowym urzędzie pracy oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy złożone przed wejściem w życie nowej ustawy będą rozpatrywane jeszcze na starych zasadach. Ponadto cudzoziemcy, którzy rozpoczęli pracę na podstawie zezwoleń i oświadczeń wydanych według „starych” przepisów, będą mogli dokończyć pracę na warunkach określonych w tych dokumentach także po wejściu w życie nowej ustawy. 

Pandemia COVID-19 oraz wzrastająca z roku na rok liczba składanych przez cudzoziemców w urzędach wojewódzkich wniosków o legalizację pobytu w Polsce uwidoczniły także pilną potrzebę intensyfikacji „cyfrowej administracji”, która wyjdzie naprzeciw zarówno wymogom praktycznym, jaki i oczekiwaniom samych aplikujących. Odpowiedź na te wyzwania stanowić ma planowana zmiana sposobu składania wniosków o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy (również z obowiązkowymi załącznikami dotyczącymi wykonywania pracy), zezwolenia na pobyt stały oraz zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE. Dotychczasową formę urzędowego formularza zastąpić ma wykorzystanie usługi online za pośrednictwem Modułu Obsługi Spraw (MOS), prowadzonego przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Prawo dostępu do MOS będzie przysługiwało przy tym nie tylko cudzoziemcom-wnioskodawcom, ale także osobom, które mogą złożyć wniosek w imieniu małoletniego cudzoziemca, osoby ubezwłasnowolnionej lub osoby małoletniej bez opieki.

Planowane rozwiązania mają umożliwić podpisywanie wniosków online z wykorzystaniem gotowych, już funkcjonujących mechanizmów w ramach rozwiązania „login.gov.pl” (m.in. przy użyciu profilu zaufanego). Dodatkowo, cudzoziemiec będzie miał możliwość podpisania wniosku pobytowego kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Wnioski mają zostać zaprojektowane w sposób gwarantujący intuicyjność i łatwość w ich wypełnieniu, a po ich weryfikacji formalnej będą automatycznie przekazywane do krajowego zbioru rejestrów, ewidencji i wykazu w sprawach cudzoziemców, bez konieczności ich ręcznego przepisywania.

Ze względu na wymogi zapewnienia bezpieczeństwa migracyjnego osobiste stawiennictwo w urzędzie wojewódzkim będzie nadal zachowane (potwierdzenie tożsamości, wzoru podpisu oraz złożenie przez cudzoziemca odcisków linii papilarnych). Zamieszczany dotychczas w dokumencie podróży cudzoziemca odcisk stempla potwierdzający złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia pobytowego zastąpić ma  zaświadczenie potwierdzające ów fakt.

2. Zmiany w zakresie przyznawania wiz krajowych w celu wykonywania pracy i kształceniu się na studiach

Wprowadzenie zmian motywowane jest stwierdzonymi nieprawidłowościami w zakresie wydawania wiz krajowych, przed wszystkim w celu:

• wykonywania pracy – wielu ich posiadaczy wcale nie zamierzało podjąć pracy u podmiotu z siedzibą w Polsce, lecz nakierowani byli na emigrację do innych państw strefy Schengen (a nawet poza nią, np. do Meksyku);
• kształcenia się na studiach – część osób będących w ich posiadaniu zorientowana była na podjęcie pracy w Polsce (korzystając ze zwolnienia z konieczności posiadania zezwolenia na pracę z uwagi na status studenta na polskiej uczelni w trybie stacjonarnym), a nie na studiowanie jako takie (częstokroć nie spełniając zresztą warunków odnośnie do znajomości języka wykładowego na uczelni wyższej)

I tak, projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu wyeliminowania nieprawidłowości w systemie wizowym Rzeczypospolitej Polskiej (UD126) zakłada w obliczu powyższego m.in.:

• odnośnie do przyznawania wiz krajowych w celu kształcenia się na studiach – nowe wymogi uznawalności wykształcenia i wymaganą znajomość języka na poziomie B2; dodatkowo uczelnie zobowiązane będą do przeprowadzania egzaminów wstępnych lub rozmów kwalifikacyjnych oraz informowania konsulatów o cudzoziemcach, którzy nie rozpoczęli studiów;
• w kontekście uzyskiwania przez pracodawców zezwoleń na pracę dla cudzoziemców – obowiązkową odmowę wydania zezwolenia w przypadku wniosków składanych dla pozoru, tj. wyłącznie w celu uzyskania wizy przez cudzoziemca, jak również rozszerzenie listy przypadków, w których można odmówić wydania zezwolenia;
• obwarowany karą grzywny nie niższą, niż 500 zł obowiązek pisemnego powiadomienia właściwego wojewody w terminie 15 dni roboczych przez podmiot powierzający wykonywanie pracy, który został wymieniony w zezwoleniu na pobyt czasowy i pracę o utracie pracy przez cudzoziemca;
• zawężenie kategorii cudzoziemców zwolnionych z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę;
• stworzenie listy firm uprzywilejowanych, mających dostęp do przyspieszonych procedur wizowych, zezwoleń na pracę oraz zezwoleń na pobyt;
• bardziej rygorystyczny termin (skrócenie z 3 miesięcy do 1 miesiąca) na powiadomienie przez pracodawcę właściwego wojewody o niepodjęciu, przerwaniu lub zakończeniu pracy przez cudzoziemca na podstawie wydanego zezwolenia na pracę;
• odmowę udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy z tytułu wykonywania pracy w przypadku, gdy cudzoziemiec przebywa na terytorium Polski na podstawie wizy długoterminowej wydanej przez inne państwo obszaru Schengen lub na podstawie dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo obszaru Schengen, jako że pobyt na podstawie ww. dokumentów z założenia ma charakter wtórny względem pobytu długoterminowego (powyżej 90 dni) w państwie, które wydało tę wizę, a co za tym idzie, jej cel nie powinien być poczytywany jako wstęp do dłuższego pobytu wiążącego się z wykonywaniem pracy w Polsce

3. Mobilność posiadaczy Niebieskich Kart UE

Projekt ustawy o zmianie ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw (UC15)  ma z kolei na celu implementację do polskiego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1883 oraz uchylenia dyrektywy Rady 2009/50/WE dotyczącej wjazdu i pobytu w Polsce obywateli państw spoza UE/EOG celem wykonywania pracy w tzw. wysokich kwalifikacjach (chodzi o posiadaczy dokumentu „Niebieskiej Karty UE”).

Zasadnicze zmiany dotyczą wprowadzenia między innymi:

• pojęcia „mobilności krótkoterminowej” i „mobilności długoterminowej”, które konotować będą uprawnienia dla posiadacza Niebieskiej Karty UE do przeniesienia się na preferencyjnych zasadach do drugiego państwa członkowskiego UE. Tym samym „polska” Niebieska Karta istotnie stanie się wreszcie dokumentem „unijnym” w praktyce, a nie tylko z nazwy;
• 30-dniowego okresu w jakim wydawana ma być zarówno decyzja na pobyt czasowy dla samego posiadacza Niebieskiej Karty, jak również członków jego rodziny chcących się z nim połączyć;
• preferencyjnych warunków uzyskania zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE dla posiadaczy Niebieskiej Karty;
• uprawnienia do prowadzenia działalności gospodarczej przez posiadaczy Niebieskiej Karty na takich samych zasadach jak obywatele polscy

Na wdrożenie powyższych rozwiązań oczekuje wiele podmiotów z siedzibą w Polsce m.in. z branży IT oraz sektora wysokich technologii, które zainteresowaną są ścieżkami szybkiej relokacji wysokiej klasy specjalistów (posiadaczy Niebieskich Kart wydanych przez inne kraje strefy Schengen) bez konieczności przejścia długotrwałych procedur legalizacyjnych „w zwykłym trybie”.

W dniu 18 grudnia 2024 r. Rada Ministrów ostatecznie przyjęła zmodyfikowane projekty trzech powyższych projektów ustaw, a dodatkowo projekt ustawy o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (UD173). Ten ostatni wprowadza możliwość czasowego ograniczenia prawa do złożenia wniosku o azyl oraz przewiduje dodatkowe przesłanki, które umożliwią pozbawianie cudzoziemca statusu uchodźcy. Zmiany te mają być podyktowane  potrzebą wzmocnienia ochrony granicy poprzez przeciwdziałanie zjawisku wykorzystywania migracji przez Białoruś, która w kooperacji z Rosją i międzynarodowymi grupami przestępczymi organizuje przerzut migrantów do Unii Europejskiej.

Pakiet czterech ustaw będzie teraz procedowany w Sejmie RP.

4. Strategia migracyjna Polski na lata 2025-2030

Pewnym dopełnieniem powyższych projektów ustaw jest opublikowana niedawno przez polski rząd strategia migracyjna dla Polski (pełna nazwa dokumentu: „Odzyskać kontrolę. Zapewnić bezpieczeństwo – kompleksowa i odpowiedzialna strategia migracyjna Polski na lata 2025-2030”). Dokument ten liczy zaledwie 36 stron, operuje zaskakująco krótkim horyzontem czasowym (5 lat) i –  jak się wskazuje – zawiera wiele ogólnikowych diagnoz i rekomendacji, które nie mają mocnych podstaw empirycznych, a są raczej wyrazem politycznego „ducha czasów” i nacisku na ograniczanie napływu cudzoziemców do Polski. I tak na przykład, w dokumencie tym stwierdza się m.in., iż napływ imigrantów zarobkowych blokuje proces modernizacji i automatyzacji polskiej gospodarki; pracodawcy mają być bowiem niezainteresowani tworzeniem i finansowaniem innowacji technologicznych w obliczu możliwości sięgnięcia po „tanią” siłę roboczą, która wykona analogiczną pracę jak – wymagająca ogromnych nakładów finansowych – maszyna.

Główne założenia owej strategii idą przy tym w poprzek oczekiwań polskich pracodawców oraz części partnerów społecznych odnośnie do proceduralnych ułatwień w zakresie powierzania pracy cudzoziemcom spoza UE. Z punktu widzenia zatrudniania cudzoziemców w Polsce mowa w niej m.in. o wdrożeniu „sytemu punktowego” jako instrumentu dostępu do rynku pracy, preferencjach dla obywateli krajów OECD i posiadaniu przez cudzoziemców „unikatowych” umiejętności (póki co nie zdefiniowanych wprost), czyli zdecydowanie nie o tym, co nastręcza bolączek polskim pracodawcom. Ci wypatrują zaś szybkich ścieżek relokacji do Polski i powierzania pracy cudzoziemcom spoza obszaru UE w takich branżach cierpiących na deficytów pracowników, jak przetwórstwo przemysłowe, logistyka, handel, czy usługi. W Strategii wspomina się w zasadzie wyłącznie o pozyskiwaniu wysoko wykwalifikowanych pracowników (w ramach „instrumentu” Niebieskiej Karty UE), nie zaś tych, którzy mają zapewnić „obsadę” stanowisk w ramach prac prostych, gdzie pracodawcy borykają się z brakiem chętnych do pracy Polaków.

W strategii wprost pada deklaracja o tym, że nie są planowane żadne instrumenty mające na celu zachęcanie pracodawców do zatrudniania cudzoziemców, a pierwszeństwo dostępu do rynku pracy ma przypadać obywatelom polskim i obywatelom innych państw członkowskich Unii Europejskiej. Co więcej, to na pracodawcach zatrudniających określoną liczbę (lub określony odsetek) cudzoziemców pochodzących z państw trzecich spoczywać będzie obowiązek finansowania „instrumentów integracji cudzoziemców na rynku pracy oraz podstaw prawnych do ich realizacji”. W myśl zapisów Strategii, zrównoważona polityka migracyjna ma bazować na średnio- i długookresowej analizie i prognozie nadwyżkowych i deficytowych zawodów (monitorowanie rynku pracy) i selekcjonować te zawody, które są deficytowe w długiej perspektywie czasowej. Tylko w tym ostatnim przypadku priorytetowo wydawane będą cudzoziemcom dokumenty uprawniające ich do wykonywania pracy w Polsce, przy czym lista owych zawodów ma być stale monitorowana i modyfikowana.

Dla pracodawców istotna może być deklaracja autorów Strategii, iż do końca 2025 roku zostanie przenalizowana efektywność wykorzystania uproszczonej ścieżki „Oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi” (dotyczy obywateli Białorusi, Ukrainy, Gruzji, Mołdawii i Armenii) pod kątem ewentualnej modyfikacji listy krajów, których obywatele będą mogli skorzystać z tego uproszczonego trybu dostępu do rynku pracy.

Pozostaje nam śledzić dalszy przebieg procesu legislacyjnego wymienionych wyżej projektów i ich ostatecznego kształtu oraz wypatrywać dalszych konkretów w kwestii wdrożenia Strategii migracyjnej w życie (rozporządzania, ustawy i inne przepisy wykonawcze).

Jesteś pracodawcą i rozważasz zatrudnienie cudzoziemca? Nie wiesz, czy należy wystąpić z wnioskiem o zezwolenie na pracę, czy o zezwolenie na pobyt czasowy? Skontaktuj się z nami. Nasi specjaliści udzielą odpowiedzi na te i inne pytania. Pomożemy Ci w prawidłowym złożeniu wniosku i sprawnym przeprowadzeniu procedury uzyskania zezwolenia oraz kompleksowej obsłudze cudzoziemców.