Specustawa ukraińska – podstawowe założenia

Specustawa ukraińska – podstawowe założenia
Karolina Gradowska-Kania

Karolina Gradowska-Kania

Adwokat / Szefowa działu Mobility & HR

W dniu 7 marca 2022 roku do Sejmu wpłynął przygotowany przez Radę Ministrów projekt ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Jakie zmiany przewiduje tzw. specustawa ukraińska? Jak wskazują twórcy projektu ma on na celu stworzenie szczególnej regulacji zapewniającej doraźną podstawę prawną do legalnego pobytu obywatelom Ukrainy, którzy w wyniku działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju pochodzenia i wjechali, posiadając stosowne uprawnienie wjazdowe, na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Tym samym specustawa stanowi próbę odpowiedzi na problemy, jakie powstały w sferze zapewnienia legalności pobytu tych osób. Poniżej znajdą Państwo omówienie najważniejszych założeń projektu.

Do kogo skierowana jest specustawa?

Ustawa skierowana ma być do obywateli Ukrainy, którzy wjechali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa. Specustawa obejmie także obywateli Ukrainy posiadających Kartę Polaka, którzy przybyli do Polski wraz z najbliższą rodziną z powodu działań wojennych. Znajdzie również zastosowanie wobec dzieci urodzonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez matkę, która spełnia jeden z powyższych warunków.

Art. 2 ust 2 projektu wyklucza natomiast z objęcia mocą omawianych przepisów osoby posiadające zezwolenie na pobyt stały, pobyt rezydenta długoterminowego UE, pobyt czasowy, posiadające status uchodźcy, korzystające z ochrony uzupełniającej dysponujące zgodą na pobyt tolerowany, a ponadto osoby, które złożyły w Polsce wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej.

Warunki legalności pobytu obywatela Ukrainy

Pobyt na terytorium Polski zostanie uznany za legalny, jeżeli obywatel Ukrainy spełni jednocześnie trzy warunki:

  1. wjechał legalnie na terytorium Polski bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa,
  2. wjazd na terytorium Polski odbył się w okresie od 24 lutego 2022 roku do dnia określonego w rozporządzeniu Rady Ministrów (na dzień dzisiejszy nie wiemy jaka to data, z uwagi na brak projektu przepisów w tym zakresie),
  3. deklaruje zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Legalność pobytu obywatela Ukrainy spełniającego powyższe wymagania jest czasowa i ma trwać ma 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 roku. W tym okresie osobom, których pobyt jest uznany za legalny, nadany zostanie numer PESEL.

W celu ułatwienia dostępu do usług publicznych online przewiduje się, że wraz z nadaniem numeru PESEL obywatele Ukrainy będą mogli uzyskać profil zaufany. Organ gminy, do którego złożony zostanie taki wniosek, potwierdzi tożsamość obywatela Ukrainy na podstawie dokumentu podróży, Karty Polaka lub innego dokumentu ze zdjęciem umożliwiającego ustalenie tożsamości, a w przypadku osób, które nie ukończyły 18 roku życia, również dokumentu potwierdzającego urodzenie. Jeśli uchodźca nie dysponuje aktualnym dokumentem, tożsamość zostanie potwierdzona nawet na podstawie dokumentu unieważnionego, jeśli umożliwia on ustalenie tożsamości osoby. W przypadku braku jakichkolwiek dokumentów wystarczające będzie oświadczenie.

W okresie omawianych 18 miesięcy obywatel Ukrainy nie może opuścić terytorium Polski na dłużej niż miesiąc, pod rygorem utraty uprawnienia do legalnego pobytu na terytorium Polski przyznanego na podstawie projektowanych przepisów.

Ustawa ma w założeniu jej twórców regulować następujące zagadnienia:

1. Szczególne zasady powierzenia pracy obywatelom Ukrainy, którzy legalnie przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

Podstawową zasadą ma być uprawnienie do wykonywania pracy na terytorium Polski przyznane obywatelom Ukrainy o ile:

  1. pobyt zgodnie z postanowieniami specustawy uznawany jest za legalny lub obywatel Ukrainy przebywa legalnie na terytorium Polski,
  2. w terminie 7 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy podmiot powierzający wykonywanie pracy powiadomi powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu o powierzeniu wykonywania pracy temu obywatelowi.

Co ważne, obywatel Ukrainy może ponadto zarejestrować się jako osoba bezrobotna albo poszukująca pracy.

2. Pomoc zapewniana przez wojewodów, jednostki samorządu terytorialnego oraz inne podmioty obywatelom Ukrainy

Pomoc wojewodów oraz innych organów administracji może polegać w szczególności na zakwaterowaniu, zapewnieniu wyżywienia, zapewnienia transportu do miejsc zakwaterowania oraz finansowaniu przejazdów środkami transportu publicznego.

Każdy inny podmiot (w tym osoby fizyczne), który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, może liczyć na przyznanie świadczenia pieniężnego na podstawie umowy zawartej z gminą, nie dłużej niż za okres 60 dni. Zasady wypłaty świadczenia zostaną uregulowane w osobnym rozporządzeniu.

3. Utworzenie Funduszu Pomocy

Specustawa przewiduje nadto utworzenie Funduszu Pomocy w celu finansowania lub dofinansowania realizacji zadań na rzecz pomocy obywatelom Ukrainy.

4. Uprawnienia obywateli Ukrainy

Obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny, nabędą uprawnienia m.in. do następujących świadczeń:

  1. rodzinnych,
  2. wychowawczego,
  3. „Dobry start”,
  4. z rodzinnego kapitału opiekuńczego,
  5. możliwość otrzymania dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna,
  6. prawo korzystania z innych świadczeń pieniężnych i niepieniężnych na zasadach i w trybie ustawy o pomocy społecznej,
  7. prawo korzystania z jednorazowego świadczenia, przewidzianego w art. 28 projektu ustawy w wysokości 300 zł na osobę,
  8. możliwość korzystania z bezpłatnej pomocy psychologa,
  9. pomoc żywnościowa,
  10. możliwość korzystania z opieki medycznej, finansowanej z środków publicznych.

5. Szczególne zasady przedłużania okresów legalnego pobytu obywateli Ukrainy oraz wydanych im przez organy polskie dokumentów

Specustawa przewiduje zmiany dotyczące uprawnień w zakresie wjazdu i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:

  1. Obywatel Ukrainy, który przebywa na terenie Polski, może złożyć wniosek o wydanie zezwolenia na pobyt czasowy, którego udziela się jednorazowo na okres 3 lat licząc od dnia wydania decyzji. Wniosek ten może złożyć nie wcześniej niż przed upływem 9 miesięcy od dnia wjazdu, i nie później niż w okresie 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 roku. Dysponując zezwoleniem na pobyt czasowy obywatel Ukrainy może wykonywać na terytorium Polski pracę bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.
  2. Jeżeli ostatni dzień okresu pobytu obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy krajowej, a także m.in. wizy Schengen przypada w okresie od dnia 24 lutego 2022 roku, okres pobytu na podstawie tej wizy oraz okres ważności tej wizy ulegają przedłużeniu z mocy prawa do dnia 31 grudnia 2022 roku.
  3. W sytuacji, gdy ostatni dzień okresu ważności zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego obywatelowi Ukrainy przypada w okresie od dnia 24 lutego 2022 roku, okres ważności tego zezwolenia ulega przedłużeniu z mocy prawa do dnia 31 grudnia 2022 roku.
  4. Jeżeli upływa ważność kart pobytu, polskich dokumentów tożsamości, dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” wydanych obywatelom Ukrainy przypada w okresie od dnia 24 lutego 2022 roku, ulega on przedłużeniu z mocy prawa do dnia 31 grudnia 2022 roku.

6. Niektóre uprawnienia obywateli polskich i obywateli Ukrainy będących studentami, nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi wjeżdżającymi z terytorium Ukrainy

Obywatele Ukrainy, których pobyt jest legalny, mogą zarówno kształcić się dalej na danym kierunku na terytorium Polski, jak również, w przypadku gdy dysponują odpowiednimi kwalifikacjami, zostać zatrudnieni jako nauczyciele akademiccy bez konieczności przeprowadzenia konkursu.

7. Szczególne regulacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki wobec dzieci i uczniów będących obywatelami Ukrainy, w tym wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych w tym zakresie

Specustawa przewiduje, że w celu zapewnienia kształcenia i wychowania dzieciom lub uczniom będącym obywatelami Ukrainy mogą być tworzone inne lokalizacje prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych podporządkowane organizacyjnie szkołom lub przedszkolom.

W zakresie ochrony szeroko rozumianego interesu dziecka wprowadzono ponadto rozwiązania dotyczące tzw. opiekuna tymczasowego.

Opiekun tymczasowy ma reprezentować oraz sprawować pieczę nad osobą i majątkiem małoletniego obywatela Ukrainy. Wobec potrzeby zapewnienia sprawności postępowania wyłączona zostanie możliwość wzywania wnioskodawcy do uzupełnienia braków formalnych wniosku w toku postępowania sądowego. W takiej sytuacji sąd będzie zobligowany do podjęcia czynności z urzędu. Pilny charakter spraw tego rodzaju determinuje bezzwłoczne działanie sądu, w tym rozpoznanie sprawy i wydanie orzeczenia kończącego nie później niż w terminie 3 dni od dnia wpływu do sądu wniosku lub powzięcia informacji o konieczności ustanowienia opiekuna tymczasowego.

Dbając o zapewnienie poczucia bezpieczeństwa małoletniego i kierując się jego dobrem, w pierwszej kolejności sąd winien ustalić, czy funkcję opiekuna tymczasowego można powierzyć krewnemu, powinowatemu lub innej osobie dającej gwarancję należytego wykonywania obowiązków opiekuna, jeżeli wyraziła ona zgodę na ustanowienie jej opiekunem tymczasowym. Dopiero w sytuacji, gdy nie ma takich osób, otwiera się możliwość ustanowienia opiekunem tymczasowym osoby wskazanej przez jednostkę pomocy społecznej właściwej dla miejsca pobytu małoletniego.

8. Zasady organizacji i funkcjonowania uczelni w związku z zapewnianiem miejsc na studiach dla obywateli Ukrainy

W roku akademickim 2021/2022 uczelnia może dokonać zmian w uchwale ustalającej warunki, tryb, termin rozpoczęcia i zakończenia rekrutacji oraz sposób przeprowadzenia tej rekrutacji na studia rozpoczynające się w drugim semestrze roku akademickiego 2021/2022 oraz w roku akademickim 2022/2023.

Ponadto rektor może zmienić organizację roku akademickiego 2021/2022 określoną w aktach wewnętrznych uczelni. W roku akademickim 2021/22 zajęcia na studiach stacjonarnych i studiach niestacjonarnych mogą być prowadzone łącznie w zakresie niezbędnym do umożliwienia odbywania studiów przez osoby, które w dniu 24 lutego 2022 roku były studentami uczelni działających na terytorium Ukrainy.

9. Szczególne zasady prowadzenia działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy, przebywających legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

Obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny, mogą podejmować i wykonywać działalność gospodarczą  na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Warunkiem jest uzyskanie przez nich numeru PESEL.

10. Szczególne rozwiązania dla lekarzy i lekarzy dentystów

Specustawa przewiduje również, że w ograniczonym ustawowo terminie (18 miesięcy liczone od dnia 24 lutego 2022 roku) obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje lekarza lub lekarza dentysty poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, można udzielić zgody na wykonywanie zawodu lekarza albo zgody na wykonywanie zawodu lekarza dentysty, oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza albo warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty. Analogiczne rozwiązanie przewidziano dla pielęgniarek i położnych.

Autorzy projektu zakładają, że ustawa ma wejść w życie z dniem ogłoszenia, ale z mocą od dnia 24 lutego 2022 roku. Wyjątkiem będą m.in. przepisy dotyczące zmian w Prawie konsularnym, które wejdą w życie w dniu następującym po dniu ogłoszenia, oraz w ustawie z dnia 27 stycznia 2022 roku o dokumentach paszportowych, które wejdą w życie z dniem 27 marca 2022 r.

Jesteś pracodawcą i rozważasz zatrudnienie cudzoziemca? Nie wiesz, czy należy wystąpić z wnioskiem o zezwolenie na pracę, czy o zezwolenie na pobyt czasowySkontaktuj się z nami. Nasi specjaliści udzielą odpowiedzi na te i inne pytania. Pomożemy Ci w prawidłowym złożeniu wniosku i sprawnym przeprowadzeniu procedury uzyskania zezwolenia oraz kompleksowej obsłudze cudzoziemców.

Wyróżniony ekspert

Karolina Gradowska-Kania

Karolina Gradowska-Kania

Adwokat / Szefowa działu Mobility & HR